Lục Đạo Luân Hồi

Trong thuyết luân hồi của Phật Giáo, các kiếp liên tiếp 

nối theo nhau như một chuỗi mắt xích dài vô tận. Kiếp 

này là quả của kiếp trước và là nhân cho kiếp sau. Do đó 

các kiếp sống có vô số mức khổ sướng khác nhau, và 

không phải kiếp nào chúng sinh cũng là người cả. Có 

nhiều loại chúng sinh trong vòng luân hồi, chúng sinh 

loại này sau khi chết có thể biến thành chúng sinh loại 

khác. Chẳng hạn thú biến thành người, người biến thành 

thiên thần, v.v... và cũng có thể biến ngược lại. Tất cả 

đều do nghiệp lực quyết định, nghĩa là do những việc 

thiện hay ác mà chúng sinh ấy làm trong kiếp trước đó. 

Chúng sinh không phải chỉ có trong trái đất này mà còn 

ở trong hằng hà sa số hành tinh khác trong vũ trụ. Có 

những hành tinh làm bằng những chất mà mắt con 

người không thấy được dành cho những chúng sinh vô 

hình đối với con mắt loài người. Có thể nói chúng sinh 

bị luân hồi trong 6 nẻo, còn gọi là lục đạo luân hồi, tức 

sáu cảnh giới, xếp theo mức độ từ sướng tới khổ như 

sau:

1. THIÊN ĐẠO

(Nguyên nghĩa là có thân sáng láng) là cảnh giới của 

những chúng sinh vô hình, phần nào tương tự như 

những "thiên thần", có thân xác vi tế hơn con người, 

sống trong những điều kiện dễ dàng hạnh phúc hơn, đời 

sống cũng lâu dài hơn con người rất nhiều. Tuy nhiên, 

về mặt trí tuệ, chư Thiên thường không hơn con người. 

Họ sinh ra theo kiểu hóa sinh (nghĩa là bỗng nhiên xuất 

hiện dưới hình thức một thiếu nữ hay một thanh niên, 

không phải nhờ tới ai làm cha mẹ sinh mình ra cả). Chư 

Thiên cũng có nhiều loại, nhiều đẳng cấp khác nhau 

(dục giới, sắc giới, vô sắc giới, mỗi giới lại phân thành 

nhiều cảnh Trời khác nhau), mức độ hạnh phúc và cách 

thế sống hay tuổi thọ giữa các loại, các cấp cũng khác 

nhau.

2. NHÂN ĐẠO

Cảnh giới của con người với những điều kiện sống khó 

khăn hơn, trong đó hạnh phúc và đau khổ lẫn lộn. Ðây là 

cảnh giới thuận lợi nhất để tu giải thoát nhờ có sự quân 

bình tương đối giữa sướng và khổ. Vì thế, các vị Bồ Tát 

thường chọn tái sinh vao cảnh giới này, do có nhiều 

hoàn cảnh thuận lợi để phục vụ và thực hành những 

pháp môn cần thiết để thành Phật. Kiếp cuối cùng của 

Bồ Tát luôn luôn ở cảnh người.

3. ATULA ĐẠO

Cảnh giới này giống như cảnh giới thấp nhất của Chư 

Thiên (dục giới), nghĩa là thuộc thế giới vô hình, nhưng 

có rất nhiều đau khổ tinh thần. Ðó là nơi tập trung 

những chúng sinh nhiều tham vọng, ham quyền lực, 

kiêu căng, ghen tị, hay có chiến tranh..., tuy điều kiện vật 

chất dễ dàng hơn con người. Nhiều học giả xếp cảnh 

giới Atula ngay sau cảnh giới Thiên, rồi mới tới Nhân, vì 

xác thân họ, điều kiện sống của họ gần với Chư Thiên 

hơn. Cảnh giới này khiến ta liên tưởng tới cảnh giới của 

Satan là thiên thần sa ngã, còn cảnh giới của Chư Thiên 

như cảnh giới của các thiên thần tốt lành.

4. NGÃ QUỶ ĐẠO

(Nghĩa là quỉ đói): Cảnh giới của những chúng sinh tham 

lam vật chất (tiền bạc, của cải, lạc thú thể chất như ăn 

uống, nhục dục...) lúc nào cũng khao khát những thứ đó 

nhưng không bao giờ được thỏa mãn, khiến họ luôn 

luôn khổ đau. Ðời sống của họ dài và đau khổ. Thân xác 

của họ vi tế hơn con người, nên mắt thương của con 

người không thấy được. Cảnh giới của họ không phải là 

một tinh tú riêng biệt. Họ thường sống trong rừng bụi, ở 

những nơi dơ bẩn trên mặt đất, và sinh sống bằng 

những thực phẩm thừa thãi hoặc thiu thối của con 

người hay của những động vật khác.

5. SÚC SINH ĐẠO

Cảnh giới của loài vật mà chúng ta vẫn thấy: thú vật, 

chim chóc, cá... là những chúng sinh ít hiểu biết, kém ý 

thức, có đời sống rất thấp kém, hầu như không có đời 

sống tinh thần. Chúng thường xuyên phải sống trong sợ 

hãi (bị thú khác hoặc bị người giết ăn thịt, hoặc bị thúc 

đẩy đi giết các thú khác), nỗi sợ chung là sợ đói. Gia súc 

thì bị con người nuôi để ăn thịt, để giải trí. May mắn cho 

chúng ở chỗ đời sống chúng ngắn ngủi và ý thức trí tuệ 

chúng kém cỏi nên những đau khổ của chúng qua mau 

và hời hợt, không sâu sắc. Nhưng không may ở chỗ 

chúng khó có cơ hội để làm công đức, không đủ trí tuệ 

để tu tập thoát khỏi kiếp lầm than đó.

6. ÐỊA NGỤC ĐẠO

Cảnh giới của những chúng sinh độc ác, hận thù, ích kỷ, 

ghen ghét, hay giận dữ, thích gây đau khổ cho người 

khác. Họ phải chịu những cực hình rất đau đớn, khắc 

nghiệt để trả quả cho những hành vi bất thiện đã tạo 

trong quá khứ. Ðời sống trong các địa ngục dài hay 

ngắn tùy theo từng địa ngục khác nhau. Mỗi địa ngục có 

một sắc thái riêng, với những cực hình khác nhau tương 

xứng với tội ác đã phạm. Sau thời gian có thể rất lâu tại 

đây để đền tội, tội nhân có thể ra khỏi để làm lại cuộc 

đời mới, trong một kiếp sống mới tốt đẹp hơn, để rồi về 

sau có thể trở thành Phật. Chính Ðức Phật, trong một vài 

tiền kiếp, đã từng sa địa ngục vì đã phạm những trọng tội.

Tất cả các cảnh giới trên đều bị chi phối bởi luật Vô 

Thường, nên không có ai ở mãi trong một cảnh giới nào 

cả. Không có một điều phúc đức nào vô cùng để đáng 

thưởng vô thời hạn trong một cảnh giới hạnh phúc nào 

đó. Và không có một tội ác nào lớn tới mức vô cùng để 

đáng bị phạt đời đời tại một cảnh giới đau khổ nào đó. 

Do đó, chúng sinh cứ trôi lăn trong lục đạo mãi, hết ở 

cảnh khổ lại qua cảnh sướng, hết cảnh sướng lại rơi lại 

vào cảnh khổ. Cho tới một lúc nào đó, chúng sinh giác 

ngộ được con đường giải thoát, và quyết tâm tu tập 

thành Phật, thì mới ra khỏi cái vòng luân hồi luẩn đó. 

Trong lục đạo, chỉ có hai cảnh giới được coi là sướng, là 

cảnh giới Thiên và Nhân, nhưng cảnh giới Nhân là quí 

hơn cả. Xét về mặt hạnh phúc thì cảnh giới Thiên có 

nhiều điều kiện thuận lợi hơn, nhưng chính vì vậy mà họ 

bị ru ngủ không muốn tìm sự giải thoát thật sự, để rồi 

khi họ hưởng hết phúc lành, họ lại rơi vào một cảnh giới 

khổ hơn. Các Atula thì tâm trí bị thu hút vào việc tranh 

cãi hơn thua, các ngạ quỉ thì quan tâm đến những thèm 

khát không được thỏa mãn, súc sinh thì u mê chỉ nghĩ 

đến thức ăn và thỏa mãn tính dục, còn ở địa ngục thì 

mọi chúng sinh bị hành khổ đủ cách nên không còn đầu 

óc đâu mà nghĩ đến đạo giải thoát. Chỉ có con người có sướng có khổ một cách tương đối quân bình, nên có 

nhiều điều kiện thuận lợi để phát tâm đi tìm con đường 

giải thoát. Chỉ có con người là có nhiều tự do quyết định 

hơn cả, có đầu óc sáng suốt hơn cả để có thể đạt tới trí 

tuệ giải thoát. Trong lục đạo, chỉ có con người có nhiều 

cơ may, nhiều khả năng để thành Phật nhất. Do đó, theo 

Ðức Phật, được làm người là cả một cơ hội quí báu 

không nên uổng phí. Kinh Duy-Ma-Cật, Phẩm 8 (Phật 

Ðạo) nói rõ điều đó.

Theo Phật Giáo, chúng sinh không phải chỉ có ở trái đất 

này, mà còn ở trong hằng hà sa số các hành tinh khác. 

Chúng sinh nhiều vô cùng tận, và hệ thống tinh tú để 

chúng sinh ở cũng vô cùng tận. Trong Kinh Tăng-Nhất 

A-Hàm, Phật nói: "Không thể đi đến mức cùng tận của 

thế gian". Về vấn đề chúng sinh, khoa học ngày nay chưa thể kiểm chứng được những điều Phật dạy. Nhưng 

về hệ thống tinh tú, thì các nhà khoa học thời nay đã 

nhìn nhận: Không thể xác định được vũ trụ đến đâu là 

cùng tận. Số tinh tú mà các nhà thiên văn học khám phá 

được đã nhiều hơn gấp bội dân số thế giới hiện nay. Vì 

thế, giữa muôn tỉ tinh tú, có vô số tinh tú lớn gấp triệu 

lần trái đất này, mà tin rằng chỉ trái đất mới có sự sống 

hay có loài người, thì quả là tin một điều hết sức mạo 

hiểm, xác xuất đúng hết sức nhỏ bé. Do đó, điều Phật 

nói rằng có chúng sinh ngoài trái đất này có rất nhiều 

khả năng đúng. Riêng về thiên văn học, quan niệm của 

Ðức Phật đã đi trước thế giới cả hàng ngàn năm, thậm 

chí 2000 năm.

Các chúng sinh trong cảnh giới này có thể đầu thai sang 

cảnh giới khác, trong tinh tú này có thể đầu thai sang 

tinh tú khác, tùy theo sự đòi hỏi của nghiệp lực khiến ta 

phải đầu thai vào nơi nào thích hợp nhất với ta tại thời 

điểm đó. Chẳng hạn như ngay giây phút này, một chúng 

sinh ở trái đất này vừa chết và cần có chỗ đầu thai thích 

hợp với nghiệp của mình. Nhưng vào giây phút đó, tại 

trái đất này không có một nơi nào để đầu thai phù hợp 

cả: những nơi có thể đầu thai được (do noãn và tinh gặp 

nhau), thì cha mẹ hay hoàn cảnh không phù hợp, còn 

những cha mẹ phù hợp thì lại không thụ thai vào thời 

điểm đó. Mà trong muôn tinh tú kia, thế nào chả có nơi 

thích hợp vào thời điểm đó? Ðương nhiên nơi nào gần 

nhất vẫn là ưu tiên. Vì thế, việc chuyển kiếp sang tinh tú 

khác thường hay xảy ra.

Do đó, có những trường hợp chúng sinh ở tinh tú này 

càng ngày càng tăng lên, đang khi ở một tinh tú khác 

càng ngày càng giảm đi. Ðiều đó giải thích tại sao dân số 

địa cầu càng ngày càng tăng lên: cách đây mấy ngàn 

năm dân số thế giới chỉ tính bằng triệu, nhưng hiện nay 

phải tính bằng hàng tỉ, đang khi theo giáo thuyết của 

Phật, con số chúng sinh không hề tăng lên hay giảm đi. 

Vả lại, chúng sinh không phải chỉ là loài người, mà còn 

là nhiều loài khác trong lục đạo có thể chuyển đổi cho 

nhau. Hơn nữa, theo Phật tổ thì số chúng sinh nhiều vô 

tận: một con vi trùng cũng là một chúng sinh, mà một 

người trí tuệ cao cả như Phật tổ cũng là một chúng sinh.

Theo Phật Giáo thuần túy, hiện tượng tử-sinh, tức chết 

rồi đi đầu thai sang kiếp khác, xẩy ra ngay tức khắc, bất 

không gian được thâu tức khắc vào bộ máy thu thanh. 

Luồng nghiệp lực trực tiếp chuyển từ chết sang tái sinh 

ngay tức khắc, không trải qua một trạng thái chuyển tiếp 

nào cả. Nghĩa là không có chuyện linh hồn người chết 

phải tạm trú ở một nơi nào đó chờ đến khi tìm được một 

nơi nào thích hợp mới đi đầu thai. Như vậy là chết lúc 

nào thì đầu thai lúc đó, và luôn luôn có một nơi thích 

hợp trong vũ trụ để đầu thai. Vì vũ trụ là một bộ máy rất 

hòa hợp, mọi chuyện tự nhiên dù có vẻ ngẫu nhiên 

nhưng vẫn luôn luôn ăn khớp với nhau. Như vậy, theo 

Phật Giáo nguyên thủy, nếu hai người cùng chết một 

lượt thì sẽ đầu thai cùng một lúc ở hai nơi khác nhau, 

cho dù một nơi rất gần còn nơi kia rất xa. Tương tự như 

hai người ở cùng một chỗ có thể nghĩ đến hai nơi ấy 

cùng một lúc, không vì nơi này xa mà phải nghĩ đến sau 

nơi kia.

Tuy nhiên, về sau, nhiều thuyết cho rằng chỉ có những 

chúng sinh có nghiệp lực mạnh mới tái sinh ngay tức 

khắc, nghĩa là những người đã phạm nhiều tội ác thì tâm 

thức của họ sẽ bị những cảnh giới xấu thu hút ngay, hay 

những người đã làm rất nhiều việc thiện sẽ được những 

cảnh giới lành rút về ngay. Còn những người thuộc loại 

trung bình, không xấu lắm và cũng không tốt lắm, thì 

tâm thức họ có thể ở trong cõi trung ấm, và có thể dùng 

tư tưởng để tạo cho mình một xác thân bằng thanh khí 

của cõi trung ấm (cõi đó cũng chiếm cùng một không 

gian với cõi dương gian, ví như nước và miếng bọt biển 

có thể cùng chiếm một không gian và lồng vào nhau). 

Tâm thức ấy chỉ ở trong cõi trung ấm khoảng 49 ngày. 

Trong thời gian này, tâm thức vẫn có thể thay đổi tư 

tưởng (chẳng hạn quyết tâm trở nên tốt đẹp hơn, hay bị 

lôi cuốn vào những sân hận mới...) để có thể đầu thai 

vào những hoàn cảnh tốt đẹp hơn hoặc xấu xa hơn. Tối 

đa là 49 ngày, tâm thức phải đi đầu thai. Vì thế, trong 

vòng 49 ngày sau khi một người chết, thân nhân của 

người ấy có thể làm lễ cầu siêu cho người ấy.

Tất cả chúng ta hiện giờ có mặt ở đây không phải chỉ 

một lần, mà là vô số lần rồi. Con người bỏ thân này chưa 

phải là hết, mà còn lang thang không biết đến bao giờ. Vì 

vậy nhà Phật thường dùng từ “lang thang trong kiếp 

luân hồi”, cứ đi mãi không biết dừng nơi đâu? Đức Phật 

thấy được những nẻo đường của chúng sanh đến và đi 

nên Ngài mới nói “Thuyết luân hồi”. Luân hồi là gì? Luân 

là bánh xe, hồi là lăn tròn. Luân hồi đi đâu? Không ngoài 

ba đường ác và ba đường lành, cứ lên xuống quay tròn 

như vậy hoài, gọi là luân hồi.

Nếu người làm điều tốt khi chết sẽ đi các đường trên. 

Hưởng hết phước rồi thì tuột xuống trở lại, còn kẻ làm 

xấu thì đọa vào các đường dưới, đền trả hết nghiệp mới 

được trồi lên. Lên xuống, lên xuống không ra khỏi vòng 

lục đạo nên gọi là bánh xe luân hồi. Đó là nói luân hồi